Zachowek - podstawowe informacje

Zachowek jest roszczeniem pieniężnym przysługującym uprawnionemu jeżeli nie otrzymał on zachowku w formie darowizny uczynionej przez spadkodawcę, powołania do dziedziczenia lub zapisu.

Uprawnionym do otrzymania zachowku jest zstępny (np. dziecko), małżonek oraz rodzice spadkodawcy, którzy powołani byliby do spadku na podstawie ustawy, a nie zostali wydziedziczeni.

Zachowek nie przysługuje osobom uznanym za niegodne do dziedziczenia, osobom, które odrzuciły spadek i które zrzekły się spadku.

Zachowek przysługuje w następujących wysokościach:

1. połowa wartości udziału spadkowego, który przypadłby w dziedziczeniu ustawowym,
2. 2/3 wartości udziału spadkowego, który przypadłby w dziedziczeniu ustawowym, jeżeli uprawniony jest trwale niezdolny do pracy albo jeżeli zstępny uprawniony jest małoletni.
3. wysokość zachowku zależy od udziału spadkowego, który przypadłby uprawnionemu, gdyby dziedziczył z ustawy. Do obliczenia udziału bierze się pod uwagę także spadkobierców niegodnych oraz spadkobierców, którzy spadek odrzucili. Nie uwzględnia się spadkobierców, którzy zostali wydziedziczeni albo zrzekli się dziedziczenia.

Następnie należy obliczyć czystą wartość spadku. Wlicza się do niej wszystkie prawa majątkowe należące do spadku według ich stanu z chwili otwarcia spadku. Po określeniu aktywów należy odliczyć pasywa (długi) istniejące w chwili otwarcia spadku. Do czystej wartości spadku wlicza się niektóre darowizny. Nie uwzględnia się zapisów i poleceń, co oznacza, że nie są one odejmowane od wartości spadku, mimo że należą do długów spadkowych.

Do spadku wlicza się darowizny uczynione przez spadkodawcę, za wyjątkiem darowizn:

• drobnych, zwyczajowo w danych stosunkach przyjętych, np. prezenty imieninowe czy świąteczne,
• dokonanych przed więcej niż dziesięciu laty, licząc wstecz od otwarcia spadku na rzecz osób nie będących spadkobiercami albo uprawnionymi do zachowku.

Do obliczenia zachowku dla zstępnego (np. dziecka) nie dolicza się do spadku darowizn uczynionych przez spadkodawcę w czasie, kiedy nie miał zstępnych. Jeżeli jednak darowizna została uczyniona na mniej niż 300 dni przed urodzeniem się zstępnego, to dolicza się ją do spadku.

Na poczet zachowku dla zstępnego zalicza się mu poniesione przez spadkodawcę koszty wychowania oraz wykształcenia ogólnego i zawodowego, o ile koszty te przekraczają przeciętną miarę przyjęta w danym środowisku.

Przy obliczaniu zachowku należnego małżonkowi nie dolicza się do spadku darowizn, które spadkodawca uczynił przed zawarciem z nim małżeństwa.

Wartość przedmiotu darowizny oblicza się według stanu z chwili jej dokonania, a według cen z chwili ustalania zachowku.

Zobowiązanym do zapłaty zachowku jest w pierwszej kolejności spadkobierca. Jeżeli uprawniony nie może otrzymać od spadkobiercy należnego mu zachowku, może go żądać od osób obdarowanych przez spadkodawcę. Takimi osobami mogą być:

1. osoba, która otrzymała od spadkodawcy darowiznę doliczoną do spadku, a więc darowiznę dokonaną przed nie więcej niż dziesięciu laty, licząc wstecz od otwarcia spadku, z tym że taki obdarowany jest zobowiązany do zapłaty w granicach wzbogacenia będącego skutkiem darowizny,
2. osoba, która otrzymała od spadkodawcy darowiznę (nieważne w jakim czasie), ale sama jest uprawniona do zachowku - taka osoba jest odpowiedzialna tylko do wysokości nadwyżki przekraczającej jej własny zachowek.

Obdarowany zawsze może zwolnić się od obowiązku zapłaty sumy potrzebnej do uzupełnienia zachowku poprzez wydanie przedmiotu darowizny.

Jeżeli jest kilku obdarowanych, to w pierwszej kolejności odpowiedzialność z tytułu zachowku ponosi ten, który został obdarowany później, a jeżeli nie można zaspokoić zachowku od niego, odpowiedzialność ponosi obdarowany wcześniej.

Roszczenie z tytułu zachowku jest dziedziczone, a więc przechodzi na spadkobiercę osoby uprawnionej tylko wtedy, gdy spadkobierca ten należy do osób uprawnionych do zachowku po pierwszym spadkodawcy.

Roszczenie uprawnionego z tytułu zachowku przedawnia się z upływem 3 lat od ogłoszenia testamentu, natomiast przeciwko obdarowanemu z upływem 3 lat od otwarcia spadku.