Spadek: dziedziczenie ustawowe

Powołanie do spadku wynika ze związków rodzinnych opartych na pokrewieństwie lub na więziach prawnych o charakterze rodzinnym (małżeństwo, przysposobienie). Określone osoby dochodzą do spadku jeżeli spełniają pewne przesłanki, w szczególności należą do grupy spadkobierców powołanych w danej kolejności.

Spadkobierca musi przeżyć spadkodawcę. Oznacza to, że nie dziedziczą osoby, które nie żyją w chwili otwarcia spadku. Jednakże dziecko w chwili otwarcia spadku już poczęte może być spadkobiercą pod warunkiem, że urodzi się żywe. Wyłączona od dziedziczenia jest także osoba uznana przez sąd za niegodną z powodu ciężkiego uchybienia wobec spadkodawcy (np. dopuściła się umyślnie ciężkiego przestępstwa przeciwko spadkodawcy, podstępnie lub groźbą nakłoniła spadkodawcę do sporządzenia lub odwołania testamentu albo w taki sam sposób przeszkodziła mu w dokonaniu jednej z tych czynności, umyślnie ukryła lub zniszczyła testament spadkodawcy, podrobiła lub przerobiła jego testament albo świadomie skorzystała z testamentu podrobionego lub przerobionego przez inną osobę) i traktowana jest jakby nie dożyła otwarcia spadku. Spadkobierca, który dopuścił się takiego czynu nie może być uznany za niegodnego dziedziczenia, jeżeli spadkodawca mu przebaczył. Do okoliczności wyłączających daną osobę od dziedziczenia z ustawy jest także instytucja zrzeczenia się dziedziczenia. Ma to miejsce, gdy spadkobierca ustawowy, należący do kręgu osób powołanych do spadku z ustawy, poprzez zawartą w formie aktu notarialnego umowę z przyszłym spadkodawcą zrzecze się dziedziczenia po nim. Zrzeczenie się dziedziczenia obejmuje także zstępnych (dzieci, wnuki) zrzekającego się, jeżeli w umowie nie przewidziano inaczej. Zrzeczenie się może być uchylone przez umowę zawartą również w formie aktu notarialnego między osobą, która zrzekła się dziedziczenia a osobą, po której dziedziczenia się zrzeczono. Ponadto spadkobierca, który spadek przypadający mu z ustawy odrzucił przez oświadczenie złożone przed sądem lub notariuszem w terminie sześciu miesięcy od dnia kiedy dowiedział się o tytule swego powołania, również jest wyłączony od dziedziczenia.

Do spadkobierców uprawnionych do dziedziczenia z ustawy należą zstępni (np. dzieci, wnuki), małżonek, rodzice, rodzeństwo (zstępni rodzeństwa). Na uprawnienia krewnych spadkodawcy do dziedziczenia nie ma wpływu fakt, czy pokrewieństwo oparte jest na domniemaniu pochodzenia dziecka od męża matki, czy też na ustaleniu ojcostwa w inny sposób. Oznacza to, że pozamałżeńskie pochodzenie dziecka nie ma wpływu na uprawnienie do dziedziczenia.

Do pierwszej grupy należą zstępni spadkodawcy (np. dzieci, wnuki) i małżonek spadkodawcy, którzy są powołani do spadku w pierwszej kolejności.

Do drugiej grupy spadkobierców ustawowych należą rodzice, rodzeństwo i małżonek spadkodawcy. Rodzice i rodzeństwo spadkodawcy dochodzą do spadku w braku jego zstępnych. Oznacza to, że jeśli spadkodawca nie miał zstępnych, albo nie chcą lub nie mogą oni dziedziczyć, do spadku z ustawy powołani są rodzice i rodzeństwo obok małżonka. Odnośnie rodzeństwa znajduje tu zastosowanie zasada, iż w miejsce rodzeństwa, które nie dożyło otwarcia spadku pozostawiając zstępnych do spadku, dochodzą ich zstępni.

W przypadku przysposobienia należy wyróżnić przysposobienie pełne i niepełne. Przysposobienie pełne oznacza, że osoba przysposobiona jest traktowana jak dziecko naturalne przysposabiającego. Ma takie same uprawnienia i dziedziczy po przysposabiającym i jego krewnych, a przysposabiający i jego krewni dziedziczą po przysposobionym. Dotyczy to także zstępnych przysposobionego. Przysposobienie pełne pociąga za sobą zerwanie więzi prawnej przysposobionego z jego dotychczasową rodziną naturalną co oznacza, że nie dziedziczy po swoich krewnych naturalnych, a oni nie dziedziczą po nim.

Natomiast przysposobienie niepełne polegające na powstaniu jedynie stosunku między przysposabiającym a przysposobionym wywołuje ograniczone skutki w prawie spadkowym. Dotyczą one dziedziczenia po przysposabiającym z wyłączeniem jednak jego krewnych, dziedziczenia przysposabiającego po przysposobionym od czego wyłączeni są również krewni przysposabiającego. Przysposobiony dziedziczy jednak po swoich krewnych naturalnych z wyłączeniem rodziców naturalnych. Zasady te dotyczą także zstępnych przysposobionego.

Jeżeli okaże się, że spadkodawca nie pozostawił żadnych krewnych ani małżonka, albo osoby te nie chcą lub nie mogą dziedziczyć, spadek przypada Skarbowi Państwa jako spadkobiercy ustawowemu powołanemu w ostatniej kolejności.