Spadek - pojęcie, otwarcie. Dziedziczenie. Źródła powołania.

Spadek, czym jest i jaki jest jego skład.

Spadek tworzy ogół praw i obowiązków majątkowych zmarłego, które w chwili jego śmierci przechodzą na jedną lub kilka osób (spadkobiercy) zgodnie z przepisami prawa spadkowego. Zatem spadkobiercy wchodzą w taką samą sytuację prawną jaką miał spadkodawca.

Dziedziczeniu podlegają prawa i obowiązki wynikające ze stosunków cywilnoprawnych, z pewnymi wyjątkami, o których za chwilę.

Prawa i obowiązki cywilnoprawne wchodzące w skład spadku, np.:

1. prawa rzeczowe: własność rzeczy ruchomych np. (samochodu, kolekcji obrazów) i nieruchomości (np. działki, mieszkania), udział we współwłasności, użytkowanie wieczyste,
2. roszczenie windykacyjne i negatoryjne,
3. ograniczone prawa rzeczowe zabezpieczające wierzytelność w postaci zastawu lub hipoteki, służebności gruntowe,
4. prawa i obowiązki wynikające z umów, których stroną był spadkodawca, za wyjątkiem tych, których wykonanie zależy od osobistych cech spadkodawcy, bowiem takie umowy wygasają,
5. wierzytelności,
6. prawa na dobrach niematerialnych, np. autorskie prawa majątkowe, prawo do patentu, prawo do uzyskania prawa ochronnego na wzór użytkowy, znak towarowy, prawa z rejestracji wzoru użytkowego, prawa z topografii,
7. udziały w spółkach, akcje,
8. długi spadkodawcy powstałe za jego życia, np. pożyczka, kredyt, zapłata wynagrodzenia na podstawie umowy cywilnoprawnej.

Do spadku oprócz długów, które powstały przed otwarciem spadku, wchodzą także te, które powstały po śmierci spadkodawcy, a mianowicie:

1. koszty pogrzebu spadkodawcy, w takim zakresie, w jakim pogrzeb ten odpowiada zwyczajom przyjętym w danym środowisku,
2. koszty postępowania spadkowego,
3. obowiązek zaspokojenia roszczeń o zachowek,
4. obowiązek wykonania zapisów i poleceń,
5. inne obowiązki przewidziane w przepisach prawa spadkowego, np. obowiązek dostarczenia dziadkom spadkodawcy środków utrzymania (art. 938 kc), obowiązek wydania małżonkowi spadkodawcy przedmiotów urządzenia domowego, z których za życia spadkodawcy korzystał wspólnie z nim lub wyłącznie sam (art. 939 kc),

Niektóre prawa i obowiązki cywilnoprawne nie wchodzą w skład majątku spadkowego, a są to:

1. prawa i obowiązki zmarłego ściśle związanych z jego osobą np. roszczenia alimentacyjne, prawo do renty, prawo dożywocia, służebność osobista, czy też wynikające z umów, których wykonanie zależy od osobistych cech spadkodawcy, np. napisanie książki, namalowanie obrazu, umowa o pracę,
2. prawa, które z chwilą śmierci spadkodawcy przechodzą na oznaczone osoby niezależnie od tego, czy są one spadkobiercami np. prawo najmu lokalu przechodzi na małżonka niebędącego współnajemcą lokalu, dzieci najemcy i jego współmałżonka, inne osoby, wobec których najemca był zobowiązany do świadczeń alimentacyjnych oraz na osobę, która pozostawała faktycznie we wspólnym pożyciu z najemcą, niezależnie od tego czy są spadkobiercami, jeżeli stale zamieszkiwały w tym lokalu do chwili śmierci najemcy; inny przykład: suma ubezpieczenia nie należy do spadku, bowiem wypłacana jest osobie uprawnionej wskazanej przez ubezpieczonego niezależnie od tego czy jest spadkobiercą,
3. prawa i obowiązki mające charakter niemajątkowy, np. dobra osobiste (nazwisko, wizerunek, cześć),

Ponadto nie wchodzą do spadku prawa i obowiązki wynikające z innych stosunków niż cywilnoprawne tj.

1. finansowoprawne, z tym że na gruncie przepisów podatkowych spadkobiercy odpowiadają za zobowiązania podatkowe spadkodawcy,
2. karnoprawne i dyscyplinarne, np. zapłata grzywny orzeczonej za życia spadkodawcy,
3. administracyjnoprawne.
   

Kiedy następuje otwarcie spadku i jakie są jego konsekwencje.

Spadek otwiera się z chwilą śmierci spadkodawcy. Oznacza to, że z tym momentem:

1. prawa i obowiązki majątkowe spadkodawcy, istniejące w chwili jego śmierci, wchodzą w skład spadku i stają się odrębną masą spadkową,
2. ustala się krąg spadkobierców - są nimi: a) osoby fizyczne, żyjące w chwili otwarcia spadku, b) osoby prawne istniejące w chwili otwarcia spadku oraz c) dziecko już poczęte w chwili otwarcia spadku, jeżeli urodzi się żywe; a także d) fundacja ustanowiona przez spadkodawcę w testamencie, jeżeli zostanie wpisana do rejestru w ciągu 2 lat od ogłoszenia testamentu,
3. spadkobiercy nabywają spadek,
4. powstają nowe zobowiązanie spadkowe np. roszczenie o wykonanie zapisu, polecenia,

Chwilę śmierci spadkodawcy określa akt zgonu, lub też postanowienie o uznaniu za zmarłego.

Dziedziczenie.

Jak wyżej napisałam, z chwilą otwarcia spadku, a więc z chwilą śmierci spadkodawcy, spadkobiercy nabywają spadek, co oznacza, że przechodzą na nich prawa i obowiązki zmarłego (dziedziczenie). Dziedziczenie następuje z mocy prawa, a więc spadkobierca nie składa tu oświadczenia, że spadek nabywa. Może wystąpić więc i taka sytuacja, że jeżeli nie wiemy o śmierci spadkodawcy, to nie będziemy świadomi nabycia spadku. Nabycie z mocy prawa nie jest jednak definitywne, bo spadkobierca może:

1. w terminie 6 miesięcy od dnia, w którym spadkobierca dowiedział się o tytule swojego powołania złożyć oświadczenie o odrzuceniu spadku, przyjęciu spadku z ograniczeniem odpowiedzialności za długi; jeżeli oświadczenie takiego nie złoży to przyjmuje się, że przyjął spadek bez ograniczenia odpowiedzialności za długi,
2. zostać uznanym za niegodnego dziedziczenia,
3. umrzeć nie złożywszy oświadczeń, o których mowa w pkt 1 we wskazanym terminie, co oznacza, że spadek przechodzi na jego następców prawnych i takie oświadczenia mogą złożyć oni.

Źródła powołania do spadku.

Powołanie do spadku wynika z ustawy albo z testamentu. Prawo daje pierwszeństwo dziedziczeniu testamentowemu, bowiem w testamencie to spadkodawca decyduje kogo powołać do spadku po nim. Brak testamentu oznacza, że majątek dziedziczony będzie według kolejności przewidzianej w ustawie kodeks cywilny.

Spadkobiercy ustawowi to rodzina, a dzielą się oni na grupy, które dziedziczą w kolejności:

• w I grupie dziedziczą: małżonek i dzieci, a jeżeli dziecko nie dożyło otwarcia spadku, to w jego miejsce dziedziczą jego dzieci
• w II grupie dziedziczą - małżonek oraz rodzice, jeżeli spadkodawca nie pozostawił dzieci;
• w III grupie dziedziczą rodzice - jeżeli spadkodawca nie pozostawił ani dzieci ani małżonka; jeżeli jedno z rodziców nie dożyło otwarcia spadku, to udział spadkowy, który by mu przypadał dziedziczy rodzeństwo spadkodawcy; gdyby któreś z rodzeństwa nie dożyło otwarcia spadku, to w jego miejsce dziedziczą jego dzieci.
• w IV grupie dziedziczą dziadkowie spadkodawcy - jeżeli nie ma dzieci, małżonka, rodziców i rodzeństwa spadkodawcy.
• w V grupie dziedziczą dzieci małżonka spadkodawcy (pasierbowie), ale pod warunkiem, że żadne z jego rodziców nie dożyło otwarcia spadku.
• w VI grupie dziedziczy gmina ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy - jeżeli nie było dzieci i małżonka spadkodawcy oraz jego krewnych powołanych do dziedziczenia z mocy ustawy.