Dziedziczenie ustawowe. Odrzucenie spadku. Niegodność dziedziczenia. Przyrost. Podstawienie

Odrzucenie spadku

Fakt, że dziedziczenie następuje z mocy prawa, nie oznacza, że jest ono definitywne. Jeżeli nie chcemy dziedziczyć, to w terminie 6 miesięcy od dowiedzenia się o tytule swojego powołania musimy złożyć oświadczenie o odrzuceniu spadku. Oświadczenie to składa się albo przed notariuszem albo w sądzie spadku.

Kto nie może być spadkobiercą?

Zdarza się, że spadkodawca powoła osobę do dziedziczenia w testamencie, ale w świetle prawa nie może być ona spadkobiercą, bo:

1. osoba fizyczna nie żyje w chwili otwarcia spadku,
2. osoba prawna nie istnieje w chwili otwarcia spadku, z tym że osoby prawne mogą dziedziczyć z testamentu, za wyjątkiem Skarbu Państwa i gminy, które dziedziczą także z ustawy,
3. fundacja nie została wpisana do rejestru w terminie 2 lat od otwarcia spadku,
4. dziecko poczęte w chwili otwarcia spadku urodziło się nieżywe,
5. spadkobierca został uznany za niegodnego lub skutecznie wydziedziczony,
6. na osobę powołaną na podstawie ustawy rozciągają się skutki zrzeczenia się dziedziczenia dokonane przez wstępnego

Niegodność dziedziczenia

Bywają takie sytuacje, w których spadkobierca ustawowy i testamentowy, nie powinien dziedziczyć, z uwagi na dopuszczenie się przeciwko spadkodawcy zachowań uznanych za niegodne. Przepisy przewidują katalog takich zachowań, a mianowicie spadkobierca może być uznany przez sąd za niegodnego jeżeli:

1. dopuścił się umyślnie ciężkiego przestępstwa przeciwko spadkodawcy,
2. podstępem lub groźbą nakłonił spadkodawcę do sporządzenia lub odwołania testamentu albo w taki sam sposób przeszkodził mu w dokonaniu jednej z tych czynności,
3. umyślnie ukrył lub zniszczył testament spadkodawcy, podrobił lub przerobił jego testament albo świadomie skorzystał z testamentu przez inną osobę podrobionego lub przerobionego

Jeżeli zaistniała, którakolwiek z wyżej wymienionych sytuacji, to każdy kto ma w tym interes może żądać uznania spadkobiercy za niegodnego. Z żądaniem tym należy wystąpić do sądu, bowiem niegodność musi być stwierdzona orzeczeniem sądowym. Z żądaniem tym można wystąpić tylko w ciągu roku od dnia, w którym osoba dowiedziała się o przyczynie niegodności, nie później jednak niż przed upływem lat trzech od otwarcia spadku.

Konsekwencje uznania za niegodnego są takie, ze spadkobierca traktowany jest tak jakby nie dożył otwarcia spadku, a więc jakby nie doszedł do dziedziczenia. Udział który by otrzymał, przypada spadkobiercom testamentowym w drodze przyrostu lub podstawienia albo spadkobiercom ustawowym. Ponadto spadkobierca uznany za niegodnego nie ma prawa do zachowku, bowiem warunkiem otrzymania zachowku jest dojście do dziedziczenia, nie ma też prawa do otrzymania zapisu. Uznanym za niegodnego może zostać także zapisobiorca.

Dziedziczenie ustawowe do całości spadku.

Dziedziczenie ustawowe co do całości spadku następuje wtedy, gdy:

1. spadkodawca testamentu nie sporządził,
2. spadkodawca sporządził testament ale nie powołał w nim spadkobiercy, lecz ustanowił inne rozporządzenia, np. uczynił tylko zapis, dokonał wydziedziczenia,
3. spadkodawca powołał spadkobiercę w testamencie, ale żadna z osób, które powołał nie chce (poprzez odrzucenie spadku) lub nie może być spadkobiercą (z przyczyn wyżej wymienionych),
4. spadkodawca sporządził testament nieważny
   

Dziedziczenie ustawowe do części spadku.

Może zdarzyć się i tak, że nastąpi dziedziczenie ustawowe co do części spadku, a mianowicie gdy:

1. spadkodawca do części spadku powołał spadkobiercę testamentowego, a do pozostałej części spadku nie powołał spadkobiercy i w tej części do dziedziczenia dochodzą spadkobiercy ustawowi,
2. spadkodawca powołał kilku spadkobierców testamentowych do całości spadku, ale niektórzy z nich nie chcą (odrzucili spadek) lub nie mogą być spadkobiercami (z przyczyn wyżej wymienionych), a spadkodawca wyłączył przyrost, wówczas części nieobjęte spadku dziedziczą spadkobiercy ustawowi,
3. spadkodawca w testamencie dokonał podstawienia innego spadkobiercy, na wypadek gdyby jeden lub kilku ze spadkobierców ustawowych powołanych w pierwszej kolejności nie chcieli (odrzucili) lub nie mogli dziedziczyć (z przyczyn wyżej podanych),
4. spadkodawca powołał spadkobierców w testamencie, a następnie odwołał rozporządzenia dotyczące niektórych z nich

Wyjaśnienia wymaga instytucja przyrostu i podstawienia.

Przyrost polega na tym, że jeżeli spadkodawca powołał kilku spadkobierców testamentowych, a jeden z nich nie chce lub nie może być spadkobiercą, przeznaczony dla niego udział przypada pozostałym spadkobiercom testamentowych w stosunku do przypadających im udziałów. Spadkodawca może wyłączyć przyrost przez wyraźne oświadczenie w testamencie, że jeżeli jeden ze spadkobierców testamentowych nie chce dziedziczyć lub nie może być spadkobiercą, to jego udział przypada spadkobiercom ustawowym.

Podstawienie polega na tym, że spadkodawca powołuje do dziedziczenia spadkobiercę w testamencie na wypadek, gdyby inna osoba powołana jako spadkobierca ustawowy lub testamentowy nie chciała lub nie mogła być spadkobiercą.